ÖZET

Tıp bilimi insanın olduğu her yerde ve her dönemde vazgeçilemez bir bilim dalı ve bir meslektir. Bu disiplin, bilimsel araştırmalarla ve yayınlarla gelişir. Bu sunumun amacı, bilimsel makale yazmanın inceliklerini ve püf noktalarını vurgulamaktır.

Giriş

Tıp bilimi ve diğer tüm pozitif bilimler yapılan araştırmalarla gelişir. Bu araştırmaların sonuçlarının ve ender görülen olgu örneklerinin paylaşımı bilimsel dergilerde yayımlanan makaleler yoluyla olur (1).

Bilimsel makale yapmanın temelde dört ana nedeni vardır: bilime katkıda bulunmak, araştırma yapma hevesi, tez yazma gibi zorunlu nedenler ve akademik yükselme. Ayrıca, son yıllarda ülkemizde uygulanan performans yönetmenliği gereği sağlık çalışanlarına ek ödeme yapılması ve buna paralel daha fazla para kazanma isteği yayın yapmanın ülkemize özgü diğer bir nedenidir (2).

Genel kurallar

1) Makalenin uzunluğu: Gönderilecek derginin yazım kurallarına göre değişmekle birlikte, 12 punto ve çift aralıklı yazımda olgu sunumları A4 sayfası olarak 7-8 sayfayı, araştırma makaleleri 15-16 sayfayı geçmemelidir.

2) Makalenin bölümleri: Ayrıntıları aşağıda belirtilen; başlık sayfası, özet, giriş, gereç ve yöntem, bulgular, tartışma ve kaynaklar bölümlerinden oluşur.

3) Doğru zamanın kullanılması: Makalede yer alan klasik bilgiler ile tablo ve şekillerin sunumunda geniş zaman (simplepresent), yöntem ve sonuçların tarifi ile makale içinde bir referansa ilk yazarın adıyla atıfta bulunulmasında geçmiş zaman (simplepast) kullanılır. İngilizce makaleler için örnekler; “Transplantation is thepreferredtreatmentmodalityfor ESRD”, “Table-1 showsthatthe ........”, “Weretrospectivelyanalyzedtheincidence of ........”, “Themeanage of thepatients in group A was .....” “Xxxxxx et al. reportedthat …..” (3).

4) Gereksiz kelime ve cümlelerden kaçınılması: Okuyucuyu yoran ve cümle içinden çıkarıldığında cümlenin anlamının değişmediği gereksiz ifadelere yer verilmemelidir. Örneğin, “Kan basıncı ölçümü çocuklarda rutin fizik muayenenin bir parçasıdır.” cümlesinde rutin kelimesi gereksizdir. Türkçe veya İngilizce bir cümleye “Tartışmaya gelindiğinde ….” “Wecometotheconclusionthat...........” gibi ifadelerle başlamanın makaleye olumlu bir katkısı olmayacaktır.

5) Dilin doğru kullanımı: Gerek Türkçe, gerekse İngilizce yazımlarda zaman, gramer ve imla kurallarına dikkat edilmelidir. Özellikle İngilizce yazılan bir makalenin dergiye gönderilmeden önce İngilizceyi ana dili gibi okuyup yazabilen birilerine kontrol ettirilmesi makalenin yayınlanabilme olasılığını artırır (3).

Kapak yazısı

Bir makale dergiye gönderilirken, nezaket gereği ve sözleşme beyanı niteliğinde bir mektupla gönderilmelidir (4). Aşağıda Türkçe ve İngilizce birer örnek verilmiştir.

Kapak yazısı (Türkçe)

Sayın Editör

………başlıklı makalemizi ………isimli derginize yayımlanmak amacıyla değerlendirilmesi için göndermiş bulunmaktayız. Bu makale daha önce herhangi bir dergide yayımlanmamıştır veya halen yayımlanmak amacıyla herhangi bir dergide değerlendirmede değildir. Makale tüm yazarlar tarafından okunmuş ve onaylanmıştır.

Saygılarımla

Sorumlu araştırmacının adı ve iletişim bilgileri

Kapak Yazısı Örneği (İngilizce)

Dear Editor,

Weherebysubmitourmanuscriptentitled “………….” to be consideredforpublication in ………………... Thismanuscript has not beenpublishedpreviously in wholeorpart, except in an abstract form, and has beenreadandapprovedbyallauthors.

Sincerelyyours,

Makalenin Ana Bölümleri

1) İlk sayfa (Başlık sayfası): Bu sayfada sırasıyla; başlık (İngilizce/Türkçe), kısa başlık, yazarlar listesi, kurumlar ve sorumlu yazarın (correspondigauthor) iletişim bilgileri yer alır. Ayrıca ilgili dergi istiyorsa, anahtar kelimeler, çıkar çatışmasının (conflict of interest) ve kongrede sunulmuşsa bunun belirtilmesi gerekir. Başlık binlerce kişinin makaleyi okumaya devam edip etmeyeceğini göstermesi açısından son derece önemlidir. Bu nedenle dikkatle seçilmeli, basit, kısa ve ilgi çekici olmalıdır (4,5).

2) Özet: Öncelikli veya bazen yalnızca okunan tek bölüm olması açısından çok önemlidir. Özet makaleyi temsil etmeli, 150 - 300 kelime arasında olmalı, kısaltma, referans, şekil, tablo ve atıf (citation) içermemelidir. Dergilerin yazım kurallarına bağlı olarak özetler yapılandırılmış (structured) veya yapılandırılmamış (unstructured) türde olabilir. Yapılandırılmış özetlerde, amaç, metot, bulgular ve sonuç başlıkları ile başlayan 4 ayrı paragraf yer alırken; yapılandırılmamış olanlarda bu alt başlıklar yer almaz ve tek paragrafta sunulur (6).

3) Ana metin: Giriş, yöntem, bulgular ve tartışma olmak üzere dört alt bölümden oluşur (4-6).

a) Giriş (Introduction): Makalenin odaklandığı ve konuyu özetleyerek tanıtan bölümdür. Çalışmanın gerekli olduğuna dikkat çekilen bu bölüm, kısa, genel, abartısız, dikkat çekici, hakemi uyaran, ancak kızdırmayan ve okuyucuyu kavrayan nitelikte olmalıdır. Giriş bölümünde amaç tam olarak aktarılmalı, konuyu vurgulayan önceki çalışmalar tanımlanmalı, çalışılacak hipotez ve çıkacak sonuçların önemi kısa ve öz olarak anlatılmalıdır. Bu bölümün sonunda araştırmanın niçin yapıldığı (amacı) çok net olarak ifade edilmelidir (4).

b) Gereç ve Yöntem (MaterialandMethods): Araştırmanın planlama aşamasında yazılması gereken ve buna göre araştırmanın yapıldığı bölümdür. Çalışmanın kurgusu (ileriye dönük, kesitsel, geriye dönük, kontrollü vb.), araştırma materyali (hastalar veya deney hayvanları), çalışmaya alınma ve dışlanma kriterleri, varsa kullanılan ilaçlar veya kimyasal maddeler, analizlerde kullanılan yöntemler, araçlar ve işlemler açık bir şekilde yazılmalıdır. Etik kurul onayları ve kullanılan istatistiksel yöntemler bu bölümde yer almalıdır (4,5).

c) Bulgular (Results): Girişte belirlenen veya çözümü aranan sorunları yanıtlayan, çalışma sonucunda ulaşılan verileri anlaşılır ve etkili bir şekilde ortaya koyan, hoşa giden veya gitmeyen verileri objektif olarak sunan bölümdür. Burada yalnızca bulgular verilir; hiçbir yorum yer almaz. Küçük sayılarda yüzde (%) yerine mutlak sayı verilir. Ondalık sayılar gereğinden fazla uzatılmaz (örneğin, yaş ortalaması: 25,731 yerine 25,7) (6).

d) Tartışma: Bu bölümde tipik sıralama; pozitif, nötral, negatif ve pozitif şeklinde olmalıdır (4-6).

i. Pozitif: Başlangıçtaki pozitif bölümde, ana bulgular vurgulanır ve sonuçlar değerlendirilir. Önceki bölümler (giriş, yöntem, bulgular) tekrarlanmaz. Bulgular bölümünde verilmeyen hiçbir veri ilk defa tartışmada geçmemelidir. Bulunan sonuçlar bir mantık çerçevesinde tartışılır. Tartışma pozitif yöne çekilmeye çalışılır ve negatifler pozitiflerin içine sıkıştırılır.

ii. Nötral: Bu bölümde, sunulan çalışma diğer çalışmalar ile karşılaştırılır. Benzerlik ve farklılıklara yorumlar getirilir. Yalnızca destekleyenler değil, aksi yönde olanlar da kullanılır. Bulguların içerdiği yenilikler vurgulanır.

iii. Negatif: Çalışmanın zayıf yönlerin anlatıldığı ve buna rağmen çalışmaya niçin inanıldığının anlatıldığı bölümdür. Zayıf yönler kurgu yanlışlığı, seçim ikilemi, karıştırıcı faktörler, örneklem küçüklüğü, bazı parametrelerin tayin edilememesi, takip dışı kalan hastalar, veri eksikliği vb. şeklinde olabilir.

iv. Pozitif: Tartışmanın sonunda yer alacak pozitif bölümde ise, çalışmanın güçlü taraflarının altı çizilir. Varılan sonuçlar ve ileride yapılabilecek çalışmalara yönelik öneriler ile bitirilir. Böylelikle, önceki çalışmalardan farklı olarak neler yapıldı, bulguların verdiği mesaj nedir, bu çalışma ne işe yaradı, bu probleme daha fazla açıklık getirmek veya çözmek için ne tür çalışmalar yapılmalı gibi sorulara yanıtlar bulunmalıdır.

Ayrıca tartışma bölümünde gereksiz iddialardan sakınmalı (dünyanın ilk çalışması, en büyük veritabanı gibi), diğer çalışmaları doğrudan eleştirmemeli (eleştirdiğiniz araştırıcı sizin hakeminiz olabilir), aşırı spekülasyonlardan kaçınmalı ve çalışma bulguları dışına taşan sonuçlara varılmamalıdır (7).

e) Teşekkür bölümü: Araştırmanın yapılması veya makalenin yazılmasında (gramer ve dil açısından kontrol, istatistik veya parasal katkı gibi) yardımı olan ancak yazarlar listesinde yer almayan kişi veya kurumlara teşekkür edilen bölümdür.

f) Kaynaklar: Kaynaklar gönderilecek derginin yazım kurallarına uygun şekilde yazılır ve yazı içinde geçiş sırasına göre numaralandırılır. Kaynaklar konu ile doğrudan ilgili, derginin yazım kurallarında belirtilen sayıyı geçmeyen, makale içi kaynak numaraları ile tutarlı, yalnızca güncel kaynakları değil, o konuda yapılmış en önemli çalışmaları da (eski tarihli olsa da) içeren, doğru okunan ve bir diğer kaynaktan doğrudan alıntı yapılmayan makalelerden seçilmelidir (4-6).

g) Tablolar ve şekiller: Veri sunumunda açıklık ve etkinlik sağlar. Basit, kolay ve anlaşılır olmalıdır. Her tablo ayrı birer Word dosyası, her şekil ayrı bir resim dosyası (JPEG veya TIF) olarak hazırlanır. Altında açıklayıcı bilgiler ve kısaltmalar verilebilir. Tablo ve şekillerde yer alan bilgiler metin içinde tekrarlanmaz, ilgili tablo veya şekile ait kısa açıklamalar bulgular bölümünde yazılır (“…… sonuçlarımız Tablo 2’de ve Şekil 3’te sunulmuştur” gibi). Tablo başlıkları tablonun üstüne, şekil başlıkları şeklin altına yazılır. Tablolarda enine çizgiler kullanılmaz (6).

Makalenin Gönderileceği Derginin Seçimi

Dergiler temel olarak ulusal ve uluslararası dergiler olarak iki ana gruptur. Ulusal dergiler, hakemli veya hakemsiz, Türk Tıp Dizini’nde olan veya olmayan dergilerdir. Hakemli, Türk Tıp Dizini’nde yer alan ve çeşitli ulusal veya uluslararası indekslerde yer alan dergiler tercih edilmelidir. Uluslararası dergiler ise, ScienceCitation Index (SCI) veya SCI-Expanded’de yer alan ve yer almayan dergiler olarak nitelendirilir (5). Akademik yükselmelerde SCI veya SCI-Expanded kapsamındaki dergilerde basılmış makaleler tercih sebebidir.

Türk Tıp Dizini’nde yer alan ulusal dergilerin “Ulusal Katkı Değeri” ve uluslararası dergilerin “Etki Değeri (ImpactFactor)” adı verilen ve bir derginin bilimsel alandaki değerini gösteren ölçekleri vardır. Ulusal Katkı Değeri; Türkiye Atıf Dizini veri tabanına kayıtlı bir derginin önceki iki yılda veri tabanına kayıtlı diğer dergilerden aldığı atıf sayısının tarama yapılan yılda derginin yayımladığı toplam makale sayısına bölünmesiyle hesaplanır. “ImpactFactor” de benzer şekilde, SCI veya SCI-Expanded veri tabanına kayıtlı bir derginin önceki iki yılda aynı veri tabanına kayıtlı diğer dergilerden aldığı atıf sayısının tarama yapılan yılda derginin yayımladığı toplam makale sayısına bölünmesiyle hesaplanır. Bu nedenlerle dergi seçiminde, Ulusal Katkı Değeri ve ImpactFactor önem arz eder; başka bir anlatımla veya kaba deyimle, derginin büyüklüğünü ifade eder (8).

Dergilerde yer alan makaleler; derleme, araştırma makalesi, olgu sunumu, editöre mektup, ayın olgusu, görüntüler (imaging) şeklinde olabilir. Bu nedenle dergi seçiminde makalenin türüne göre de dergi seçimi gerekebilir. Çünkü her dergi yukarıda belirtilen tüm makale şekillerine yer vermemektedir. Dergi seçiminde öncelikle derginin web sayfası ziyaret edilerek “hakkında”, “yazım kuralları” ve “yayın kurulu” bölümleri ayrıntılı olarak okunmalıdır. Bir başka anlatımla, derginin mutfağı iyi incelenmelidir.

Dergi seçiminde bir diğer önemli ölçüt, derginin hangi tıp alanında ve hangi konularda yayın kabul ettiğidir. Bazı dergiler genel tıp konularına yer veren geniş yelpazesi olan dergiler iken (örnek: Haseki Tıp Bülteni), bazı dergiler belli branşlardaki çalışmalara (örnek: PediatricNephrology) yer verir. Hatta sadece bir konuya yönelmiş dergiler de (örneğin: Cancer Cell) vardır (4-6).

Hakem Seçimi

Günümüzde dergilerin tamamına yakını makaleleri “online” olarak kabul etmektedir. Bu gönderim esnasında birçok dergi tercih edilen ve tercih edilmeyen hakem seçimine olanak sağlamaktadır. Hakem seçimine dergi editörü ve editör yardımcıları son kararı vermekle birlikte, yaptığınız hakem seçimini de önemsemektedirler. Bu nedenle hakem seçiminde konuyla yakından ilişkili olan, bu konuda yayınları bulunan ve çalışmanızda bu kişilerin araştırmalarına da yer verdiğiniz yazarlar olması çok önemlidir (4-6).

Hakem denildiğinde genç yaştaki araştırmacılarda genellikle yanlış bir algının olduğu görülür. Genellikle sizden daha yaşlı, daha yorgun, daha yoğun, belki de yazınızı uygunsuz bir zaman diliminde (iş günü sonunda, hafta sonunda, bazen de gece yarısı/uykulu olarak) okuyan ve en olmayacak detaylara kafasını takan, titiz, sinirli kişilermiş gibi algılanır. Elbette ki ciddi dergilerin hakemleri işini titizlikle yapan, konusunda söz sahibi ve bu nedenle hakemliği profesyonel bir şekilde yapan meslektaşlarımız veya hocalarımızdır.

Editör ve hakemlerden gelen eleştiriler ve kaygılar özenli bir şekilde incelenmelidir. Önemsiz olduğu düşünülen noktalar olabilir, ancak bunlar kesinlikle gözardı edilmemelidir. Hakemin önerisini kabul etmemek için çok geçerli nedenler olmalıdır. Revizyonlar çok uzun ve çok ayrıntılı yazılmamalıdır. Hakem ve editörler, site edilmekten çok mutlu olurlar; onları bu yolla mutlu etmek lehinize olacaktır (7,9).

Uygun şekilde yazılmış her makalenin kabul göreceği bir dergi mutlaka vardır. Yazınızın kabul edilmemesi ayıplanılacak, saklanılacak, utanılacak veya çekinilecek bir durum değildir. Bir makale bazı nedenlerle herhangi bir dergi tarafından reddedilmişse, varsa hakem eleştirilerine uygun şekilde yeniden düzenlenmeli ve başka bir dergiye gönderilmelidir (7).
Sonuç olarak; bilimsel çalışma yapılması ve yazılması zor, sabır gerektiren, ancak zevkli ve kutsal bir uğraştır. Makale yazımının her aşamasında dikkat edilecek kritik noktalar yazının kabul şansını artırır. Makalenin reddedilmiş olması dünyanın sonu değildir. Her makaleyi kabul edecek bir dergi mutlaka vardır.

Muhtemelen, bu konuda genç yazarlara verilecek en önemli tavsiyelerden biri konularıyla ilgili mümkün olduğunca çok sayıda yayınlanmış bilimsel makale okumalarıdır. Ne var ki, çok saygın yazarlardan, akıcı dilden, v.b. birçok unsurdan bir şekilde etkilenmek bu işin bir nevi handikapıdır. Benzer cümlelerin kullanımı, bilgiye kolay erişim çağında artık birçok dergi editörleri tarafından kolayca tespit edilebilmektedir. Özgün çalışmalar, özgün tasarlanmış ifadeler mesleki hayata da değer katacaktır.

Yazışma Adresi/AddressforCorrespondence: Mahmut Çivilibal
Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Çocuk Kliniği, İstanbul, Türkiye
Tel.: +90 212 529 44 00 E-posta: [email protected]
Geliş Tarihi/Received: 31 Mayıs 2013 Kabul Tarihi/Accepted: 31 Mayıs 2013